Θέλοντας να τιμήσουμε τους ήρωες, στους οποίους χρωστάμε την απελευθέρωση της Μακεδονίας μας, επισκεφτήκαμε το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα. Η επίσκεψη αποδείχθηκε άκρως κατατοπιστική, καθώς αποκτήσαμε πλήρη εικόνα για το παρασκήνιο εκείνου του ακήρυχτου πολέμου. Έτσι, μάθαμε για την ίδρυση της βουλγαρικής εκκλησίας· για τη διαρκή όσο και ατελέσφορη προσπάθειά της να προσεταιρισθεί και να προσηλυτίσει τους πιστούς στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης· για τις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής της εποχής εκείνης, τις οποίες δυσχέραινε σημαντικά ο αμείλικτος οθωμανικός ζυγός · για τον ανταρτοπόλεμο, για το μυστικό πόλεμο δηλαδή, που εκδηλώθηκε μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων συμμοριτών· αυτοί οι τελευταίοι έγιναν γνωστοί ως «κομιτατζήδες».

Με ιδιαίτερη συγκίνηση ακούσαμε για πλειάδα πολεμιστών, οι οποίοι κατέφθαναν από την ελεύθερη Ελλάδα για να στρατολογηθούν και να εκτεθούν στις κακουχίες και δοκιμασίες του Αγώνα, οι οποίοι συνεννοούνταν μεταξύ τους με κρυπτογραφημένα μηνύματα χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα, οι οποίοι άφηναν τελικά τις περισσότερες φορές την τελευταία τους πνοή στο πεδίο της μάχης. Τόσα παλικάρια ... τόσα ονόματα ... τόσο δύσκολο να συγκρατήσει κανείς τα πραγματικά τους ονόματα ...! Περιδιαβαίνοντας τους διαδρόμους του Μουσείου ξεπροβάλλει ωστόσο η φυσιογνωμία ενός και του ίδιου πολεμιστή: του Παύλου Μελά, του μαχητή που κατάφερε να σπάσει τα στενά δεσμά του επιχειρησιακού ονόματός του «Καπετάν Μίκης Ζέζας» και να αφήσει τόσο έντονο το αποτύπωμά του στο Μακεδονικό Αγώνα, ώστε η εποποιία της επικράτησης του Ελληνισμού στη Μακεδονία να ταυτιστεί πλήρως με το δικό του όνομα. Κάτι ανάλογο διαπιστώνει κανείς για τον επιπόλαιο Αχιλλέα ξεφυλλίζοντας ένα άλλο μεγάλο έπος, την Ιλιάδα του Ομήρου. Ο Έλληνας ήρωας του Τρωικού πολέμου ταυτίστηκε εξίσου με την πολεμική σύρραξη μπροστά στα τείχη της Τροίας και με την Ιλιάδα, καθώς καραδοκεί σχεδόν πίσω από κάθε στίχο της αναζητώντας την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών, ποθώντας διακαώς την ανάδειξη, επιδιώκοντας με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο τη δόξα. Κοντοστέκομαι και αναρωτιέμαι: Διαπίστωσε άραγε ο Παύλος Μελάς όπως ο Αχιλλέας της Ιλιάδας ότι δύο δρόμοι τον οδηγούν στο θάνατο (Ι 411: διχθαδίας κῆρας φερέμεν θανάτοιο τέλος δέ); Η σύντομη ζωή στο πεδίο της μάχης και η συνακόλουθη αθάνατη δόξα (Ι 412-413) ή η χωρίς δόξα μακροβιότητα στη σιγουριά της ειρηνικής ζωής στην πατρίδα (Ι 414-416); Αναλογιζόμενος το πάθος για πολεμική δράση που διαφαίνεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων του, όπως αυτές προβάλλονται στους χώρους του Μουσείου, το θεωρώ απόλυτα πιθανό. Έχω σχεδόν πειστεί για του λόγου το αληθές, όταν έρχομαι αντιμέτωπος με την προσωπική ζωή του Μακεδονομάχου: στιγμιότυπα από προσωπικές στιγμές του κοσμούν τον εκθεσιακό χώρο εμπρός μου. Η τρυφερότητα, η αγάπη, με την οποία φαίνεται να περιβάλλει ο Παύλος Μελάς την οικογένειά του, ιδιαίτερα τη σύντροφο της ζωής του και σύζυγό του Ναταλία Δραγούμη, μαγνητίζει την προσοχή μου και αποσπά τις σκέψεις μου από τα πάθη και τις μεθοδεύσεις του αδιόρθωτου Αχιλλέα. Ένας άλλος ήρωας ξεπροβάλλει από τους αθάνατους στίχους της Ιλιάδας: ο έντιμος και ακέραιος Έκτορας, ο οποίος εξηγεί στη γυναίκα του Ανδρομάχη τους λόγους για τους οποίους πηγαίνει στον πόλεμο. Ο ένας λόγος που αναφέρει είναι η ύπαρξη της αγαπημένης του συζύγου. Έτσι της λέει ότι πηγαίνει στη μάχη όχι τόσο για χάρη των άλλων Τρώων, όσο για εκείνη την ίδια (Ζ 454: ὅσσον σεῦ). Ο άλλος λόγος που αναφέρει δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες: επειδή έμαθε να είναι ανδρείος (Ζ 444: ἐπεὶ μάθον ἔμμεναι ἐσθλός). Ο Έκτορας ενσαρκώνει μία σαφή στάση ζωής, την οποία επιβεβαιώνει και σε άλλο σημείο της Ιλιάδας: όταν αρνείται να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και να υποχωρήσει, επειδή το πιο καλό σημάδι είναι να μάχεσαι για την πατρίδα (Μ 243: εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης). Ευαισθησία και εντιμότητα χαρακτηρίζουν τον Έκτορα, τον πιο συμπαθή ήρωα της Ιλιάδας. Ολοκληρώνω την περιήγηση στο Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα και έχω έντονη την αίσθηση ότι η σύγχρονη ελληνική ιστορία έχει να επιδείξει περισσή ακεραιότητα, ευαισθησία και εντιμότητα στο πρόσωπο του Παύλου Μελά. Να πρόλαβε άραγε ο σύγχρονος ήρωας να εκφράσει με λόγια στην αγαπημένη του Ναταλία πόσο σημαντική του ήταν; Εγκαταλείποντας τους εκθεσιακούς χώρους του μουσείου αντηχεί ακόμη στη δική μου καρδιά … ἐπεὶ μάθον ἔμμεναι ἐσθλός …